................................................................................................
................................................................................................
रानमेवा / कथासंग्रह, व्यंकटेश माडगूळकर.
Ranmeva, by Vyankatesh Madgulkar.
................................................................................................
................................................................................................
As long as one has been aware of Marathi literature beyond that written and published for children, one has been aware of this name, Vyankatesh Madgulkar. His work has always been readable for everyone in a family, not restricted to adults in the sense now the phrase is used, but it wasn't something understood below a certain level of experience of life, of pains and travails, despite its clean, clear, praasaadik characteristic. And if someone read it while still young, one missed the heart of it.
I recall reading his very famous story, about an old man selling his land because he was too old to go on tilling and doing all the hard work needed, despite the fertility of the soft black earth. Now, it's suddenly comprehensible - one has grown. Then, one was learning, about life, about the world, about people - and some of us learned through reading. The story taught something.
This collection, read while one reads a bunch of other things, is so very deceptively simple, not unlike the simple middle class stories of V. P. Kale that one has been reading. And yet - it's not the same. Kale's work is middle class, young but not so young adult. Madgulkar's work has a heart and soul as old as Mother Earth, just as filled with love and compassion as one recalls ones mother, grandmother, holding one to heart wirelessly.
................................................................................................
................................................................................................
"अ नु क्र म णि का
................................................................................................
................................................................................................
रानमेवा
माझी मोठ्ठी खरेदी
भाजीविक्याची गोष्ट
इंद्रजाल
चिमण्या
बावा
जागर
गाठोडे
तालमीचे उद्घाटन
................................................................................................
................................................................................................
रानमेवा
What a delight reading this has been, about little boys in villages raiding orchards and forests, eating things one wouldn't think of and devising ways to do So! Especially making one wonder, the boys getting at fruits of cacti, devising implements, and then devising implements including thorns to get out thorns acquired in process of getting cactus fruits and eating them! Just as surprising, them eating neem fruits.
................................................................................................
................................................................................................
माझी मोठ्ठी खरेदी
It doesn't occur to one until the protagonist has discovered the origins of the elephant he's bought, what was going on - and just when one expects it to go the expected way, law and so forth, it goes the way it went on before, and more outlandish!
................................................................................................
................................................................................................
भाजीविक्याची गोष्ट
For years, now, one has memories of younger years recurring, coming up from deep recesses. Some unexpected ones were of the vendors and others calling as they went about - selling, or whatever.
There was the chikku seller, with his musical and literary talent incorporated in his calls. There was the Vaasudev, who sang and danced as children came out to see, hearing his call. And after the town had finished dinners at homes - most sitting down at eight - there were beggars, beginning their calls at eight forty five, never calling past nine five. Middle class of outr twins didn't have refrigerators, then, and food had to be fresh every day. Beggars, calling only at that hour and for the very short few minutes, helped housewives clear up, by being recipients of leftovers. How and where did they eat lunch, or sleep, didn't occur to us children, at least. We merely gave, and were gratified at their blessings.
Those memories returned, surprising one how close to heart they had remained, however deeply recessed. And so it was deeply connecting when a vendor started doing so here, and we got hooked on hearing him most mornings.
So reading this was very connected to heart to begin with, until the tale of this vendor took turns through worlds not quite familiar, at first with unexpected twists, but still seemingly light.
It's only after one finishes that it all suddenly hits one somewhere below heart.
In that, it's reminiscent of the shepherd boy story of this author, read several decades ago while one was preteen, and unforgotten. Later a celebrated writer couple in Hindi literature had written a middle class version of that, published serialised in the very popular weekly Dharmayug, awaited by us all eagerly every week. But Madgulkar's version remained unforgotten thorn in heart.
................................................................................................
................................................................................................
इंद्रजाल
It takes time before it occurs how funny this one is, rather than merely curious that could develop into fearsome or occult.
................................................................................................
................................................................................................
चिमण्या
Of course, it brought back the childhood years, of hearing the story he mentions, and being aware of sparrows in a friendly way, their nesting in and around homes of people, flying in and out.
It's unclear just when it happened,, but they aren't to be seen except rarely - in middle of city once, decades ago - and however lovely the other birds to see or hear, around the place surrounded by trees and more, one wishes sparrows woukd return, too.
................................................................................................
................................................................................................
बावा
Two little girls, fast friends, manage friendship despite observing obedience to strict instructions from elders, regarding their no longer speaking to one another!
................................................................................................
................................................................................................
जागर
""भांड्याअभावी जमिनीच्या आळ्यांत मुलांना जेवू घालणारी, दिसायला खुळी-कावरी अशी ती कोंडू. तिला चंदनाचं अंथरूण आणि चंदनाचं पांघरूण. तिचा तो दोन बोटाची लंगोटी लावणारा लाकुडतोड्या नवरा. मुळातच कर्तृत्व नसलेला, परिस्थितीने भित्रा बनलेला, काही पेचप्रसंग आला की, बायकोला तोंडावर देऊन तो आपला कुर्हाड खांद्यावर घेऊन रानात पळतो. धर्माने नवरा झाला म्हणून कोंडूने त्याला किती संभाळायचे? या जोडप्याचा वखवखलेली, संख्येने जास्त असलेली मुले. आपण जेवताना त्याच्या भुकेल्या नजरा नकोत, असे रेणुकेलाही वाटले! ती श्रीमंतीने मग्रुरी आलेली भावयज लाडाई, बारा र्वो बहिणीची भेट न झालेली ती गंगासागर बहीण. भेटल्यावर गंगासागर इतके अश्रू गाळते की, वाट तुंबते. तो धाकटा भाऊ (धाकटाच बरं का, थोरला नाही.) देवगुंडा. गरीब बहिणीला घरी आणून तो दासींना म्हणतो, हिला न्हाऊ घाला. फार दिवसांत तेलपाणी नाही. त्यामुळे हिच्या केसाच्या बटा झाल्या त्या फोडा आणि इतके दिवस चौकशीसुद्धा न करता राहिलेला तो भाऊ, देवीने मुलगा देतो म्हणताच, बहिणीला हात उचलून भाकरी देतो आणि बारा बिघे जमीन देतो. ती जहांबाज म्हातारी दासी बडी, तो पोळी खाणाराचीच टाळी वाजवणारा कुंभार, ती दरिद्री मैत्रिणीला जातेसुद्धा द्यायला तयार नसणारी मैत्रीण पार्वती, आणि मुख्य म्हणजे भक्ताचा छळ करणारी रेणुका. सगळे धनंतर सोडून ती या नाचार्या गरीबाच्याच घरी जोगव्याला का आली कुणाला ठाऊक? पण नाना तर्हेने परवड झाली तरी गरीब कोंडूने सत्त्व नाही जाऊ दिले. नाना आपत्ती भोगल्या आणि शेवटी तिचे भले झाले.
""मला वाटते, संध्याकाळच्या वेळी गावच्या पटांगणात बसून खेड्यातले लोक कथा ऐकत असतील तेव्हा आपल्याच जीवनाचे प्रतिबिंब त्यांना दिसत असेल. त्यांच्या वाट्याला जे खडतर आयुय आलेले आहे, तेही देवाने सत्त्व पाहण्यासाठी मुद्दाम दिले आहे; या परिसाला आपण अनुभवले तेव्हा, आपलेही भले होईल, सोन्याची ताट-वाटी आणि बारा बिघे जमीन आपल्यालाही मिळेल, असे वाटून येईल त्या संकटांना सोशीकपणे डोई देण्याचे बळ त्यांना येत असावे.""
................................................................................................
................................................................................................
गाठोडे
Superb descriptions of humans, bringing alive a village, relationships and people, while keeping mysteries thereof intact, without unravelling.
................................................................................................
................................................................................................
तालमीचे उद्घाटन
"वीस एप्रिल या तारखेस हुजुरांची स्वारी वाडीस भेट देईल, असे कळविण्यात आले आणि मग झपाट्याने चक्रे फिरू लागली.
"एक दिवसाआड एक अधिकारी तालुक्याहून येऊ लागला आणि पाहणी करून जाऊ लागला. तालुक्याहून वाडीला येणारा रस्ता चांगला तयार करण्यात आला. फूटवाटेपाशी पांढरे दगड ठेवून वाडीची वाट दाखविण्यात आली. म्युनिसिपालिटीचे लोक आले आणि एके दिवशी वाडीतली सगळी भटकी कुत्री त्यांनी मारून टाकली. उकिरडे हलविण्याचा हुकूम केला. घरागणिक तो अमलात आणला. शाळेच्या इमारतीची डागडुजी होऊन तिला चुना देण्यात आला. केरकचरा घाण जिथे-जिथे होती, तिथे-तिथे लोटून झाडून स्वच्छता झाली. अधिकारी म्हणाले की, गावात शिरताना महाराज एखाद्या वेळी सुरुवातीला लागणार्या रामोशवाड्यात जातील. एखाद्या घरात शिरून चौकशी करतील. तेव्हा रामोशवाडा साफ लख्ख करण्यात आले. रामोशांनी आपली घरे लख्ख केली, तेव्हापासून धनगरणींनाही साळा आला. आणि त्यांनी पण उभेकडी सारवण घातली. अनेक दिवसात कधी बाहेरून न लिंपलेली, न सारवलेली घरे सारवली गेली, लिंपली गेली. काही घरे ढासळली होती त्यांचे दगड रस्त्यावर आले होते, ते उचलून नीट रचण्यात आले. थोड्या धाकाने, काही खुशीनेही असे हे कधी न होणारे काम होऊ लागले. स्वच्छ अंघोळ करून केस नीट विंचरून अंगभर कपडे घातलेल्या धनगराच्या पोरांसारखी वाडी दिसू लागली."
"आणि बरोबर आठ-सव्वाआठच्या सुमारास खुणेचे शिंग वाजले. ‘आले... आले... सरकार आले,’ म्हणून धावाधाव झाली. पोरे काखेला मारून धनगरणी वेशीकडे धावू लागल्या. बंदोबस्तासाठी पुढे आलेल्या शिपायांनी त्यांना दटावून परत पाठविले. रथाला बैल जुंपून आम्ही तयार झालो. राजा गावात येताच गावच्या पाटलाने हातात एक नारळ आणि रुपाया घेऊन त्यांना सामोरे जायचे असा रिवाज होता. आमच्या वाडीला पाटील नव्हता आणि कुलकर्णीही नव्हता. तेव्हा सरकारस्वारी येणार म्हणून आलेला शेजारच्या गावचा पाटील लुडबुडू लागला. मी त्याला गप्प केले आणि तांबडे भडक मुंडासे आणि खळीचा वास येत असलेला कोरा गाल अंगरखा घातलेल्या आमच्या कारभार्याने नारळ द्यावा, असे ठरवून टाकले. वेशीशी आरत्या घेऊन काही सुवासिनी उभ्या राहिल्या. अंगठ्यानी भरलेले हात जोडून सरकार म्हणाले, ‘‘जय देवा!’’
"सगळे भराभर वाकले. धनगरांनी जमिनीला हात लावून आपल्या राजाला नमस्कार केला.
"मग मामलेदार पुढे झाले आणि आदबशीरपणे म्हणाले,
‘‘इथून गावात रथातून यावं, असं म्हणणं आहे –’’
"सरकार म्हणाले, ‘‘हो, हो जाऊ ना.’’
"हुजर्याने दार उघडले, महाराज बाहेर आले. गोरापान भव्य असा आपला राजा धनगरांनी पाहिला. त्याच्या डोक्यावर तांबडी भडक पगडी होती, अंगात खादीचा पांढराशुभ्र लांब कोट होता. खाली शुभ्र सुरवार होती. पायात तांबडा भडक जोडा होता. झगमगीत काठ असलेली उपरण्याची पट्टी त्याच्या रुंद छातीवर होती. मोठमोठे डोळे, तरतरीत नाक, शुभ्र होत चाललेल्या भरघोस मिशा असलेला राजा काठीचा आधार घेत रथाकडे चालला आणि धनगराच्या बायका एकमेकींना म्हणाल्या, ‘‘राजा ठकला! त्येला आता काठीवर चालावं लागतंय!’’
"मी कारभार्याला खूण केली. त्यांनी धीराने पुढे होऊन नारळ रुपाया असलेले ताट पुढे केले. राजाने त्याला हात लावला आणि कारभार्याच्या खांद्यावर एक हात ठेवून म्हटले, ‘‘काय पाटील, बरे आहे ना?’’
"कारभारी अदबशीरपणे हसला आणि मान हलवीत म्हणाला, ‘‘होय जी सरकार, होय जी सरकार!’’
"राजाने मग रथावर चढतानाही कारभार्याच्या खांद्याचा आधार घेतला. रथात बसताच बैल धरून राहिलेल्या लोकांनी इशारा केला. बैल रथ ओढू लागले. शिंगे वाजली. सनई ताशा वाजला. धनगरांनी राजाच्या नावाचा जयजयकार केला. शाळेतल्या मुलांनी ‘राजा चिरायु होवो!’ असे म्हटले. पुढे आलेल्या सुवासिनींनी आरत्या ओवाळल्या. राजा गावात आला. तीस-पस्तीस खोपटे असलेल्या ह्या गावात राजा आला!"
-----
"मी विचारले, ‘‘आयबू, तुला काय झाले? फार लागलं का? आयबू, अरे तुला काय होतंय?’’
"आयबूने डोळे उघडले. खोल आवाजात तो म्हणाला, ‘‘मास्तर, राजा आला का?’’
"‘‘अरे आला. येऊन गेलासुद्धा. तुला काय झालं? कसा पडलास?’’
"आयबूचा चेहरा विलक्षण दु:खी झाला.
"तो म्हणाला, ‘‘राजा आला, आमाला बघायला नाही मिळाला –’’ आणि उताण्याचा पालथा होऊन तो पुन्हा पडून राहिला."
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................
................................................
August 07, 2021 - August 15, 2021.
RANMEVA by VYANKATESH MADGULKAR
रानमेवा / कथासंग्रह व्यंकटेश माडगूळकर
Kindle Edition, 129 pages
Published by MEHTA PUBLISHING HOUSE
ASIN:- B01MXZVB5W
................................................
................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................
................................................
August 07, 2021 - August 15, 2021.
Paperback, 88 pages
Published by Mehta Publishing House Pune
ISBN8184983662
(ISBN13: 9788184983661)
................................................
................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
