................................................................................................
................................................................................................
Krushnachi Karangali: Short Stories By Gadima
कृष्णाची करंगळी
कथा
ग. दि. माडगूळकर
by G.D. Madgulkar
................................................................................................
................................................................................................
The first story startles, and there's an odd resonance with another story from another maestro of literature, read decades ago - Premchand had written about a villager saving a calf from a tiger, which differs from this one in every specific detail, of course; moreover, this one rings far too true, lifelike, rooted in history of the region, the community and too the family of the author. But Premchand wrote before this author, and so it's an amazing resonance, at that.
Next one has a twist of reality to the humour, with a small village tailor holding strong opinions about WWII, and being not only aware of the latest fashions and techniques, but doing fine tailoring with - one expects - no more than one single machine, if that! The extra twist is the other opinion, and hot arguments, about who's winning - and all this, openly, while British rule in India was at its brutal peak, if not worst height.
The third one is pure humour, keeping one laughing inside after the startling development. Author could've, probably, made one laugh uncontrollably till it hurt, but one suspects he chose not to, and even brought in another double twist at end, of satisfaction and dismay simultaneously.
Next one is pure dismay, at the old man's ill luck in his son turning out so selfish a goon, and the surprise of contents of the cane, although one did suspect there was something about the cane. This is another story from Madgulkar brothers where the village community relationships are at their realistic best, as are characters. And the history that few dare to write about, of organised riots targeting Brahmins, that one finds repeatedly in stories by these brothers.
But the next one really startles. The portrayals are very real, and the sudden twist at end hits one after the all too real distancing. This one seems a story from life, even though not written so, or perhaps for that very reason. One feels strongly, that if it were not so despicable a final glimpse of the character, whose behaviour seems now not that shocking until the end, but must then have been at social excommunication level, the author woukd have written it not only in first person, which he has, but with details of his own, not needing to invent a life elsewhere.
Most of the rest are familiar, chiefly because they were subsequently selected for a choice compilation.
The very next one is unusual amongst writings of the brothers, with its very real silent love story that ends so shockingly.
Another one, familiar since decades ago, about love story between a British officer and the labourer woman he lived with, but neither married nor took her out when visiting his compatriots - although he did invite them, and she did play hostess at those occasions - is very close to a Bengali story that was filmed, except in the plot. Such establishments must have been common enough.
Funnily enough it's the smart wife buying a chain for the husband who gets one's sympathy
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
कृष्णाची करंगळी
................................................................................................
................................................................................................
"गांधीवधाच्या दंगलीत आमचे खेड्यातले घर पार जळून खाक झाले. आईची अवस्था काय झाली असेल, याचा मला अंदाजच करवेना. उतरत्या वयात देखील माझी आई त्या घरासाठी अहोरात्र राबत होती. ... "
"तो वाडा - ते तिचे घर एकाएकी जळून भस्मसात झाले होते. जळके दगड, कोळसे आणि राख यात त्यांचा विस्तार नाहीसा झाला होता. आईला विलक्षण दु:ख झाले असेल याच जाणिवेने मी हादरलो होतो."
‘"‘गावकऱ्यां चं काय म्हणालास?’’
"‘‘अरे हुल्लडीबरोबर हुल्लड माजवून बसले, आता शेकलय् अंगावर, पोलिसांनी पुरावे गोळा केले गावांतल्या ब्राह्मणाकडून.’’
"‘‘आणि?’’
"‘‘आणि काय! अर्धा गाव धरून नेलाय सोलापूरला!’’ ‘
"‘खरं?’’
"‘‘तर काय! काल चार म्हातारी मंडळी मला सांगोल्यापर्यंत पोहोचवत आली, त्याचं म्हणणं जाळपोळ काही आम्ही केली नाही, दंगेखोर साताऱ्याकडचे होते. सगळ्या ब्राह्मणमंडळींची मनं तुम्ही वळवा. खटला काढून घ्या.’’
"‘‘मग?’’
"‘‘मग काय? मी सांगितलं आमची घरं तुम्ही जळू दिलीत, तुमची बुडताना बघू आम्ही. म्हातारा तुका रामोशी इथे मिरजेपर्यंत आला होता माझ्याबरोबर. मी काही बधलो नाही.’’
"‘‘ठीक केलंस. खाऊ दे लेकांना तुरुंगाची हवा!’’
"‘‘त्यानं काय फायदा होणार आहे रे दीनानाथ-’’ आईचे शब्द हळूहळू चालत आम्ही बसलो होतो त्या हॉलपाशी आले.
"‘‘जागी आहेस, आई!’’
"‘‘नाही, जागी झाले दिन्याच्या आवाजानं!’’
"खेड्यातल्या माजघराच्या उंबऱ्यात बसत होती तशीच ती मुलांच्या खोलीच्या दारात बसली.
"‘‘लोक काय पकडून नेले म्हणालास, दिनू-?’’ आईने भाऊला विचारले.
"‘‘अर्धा गाव!’’ उत्तेजित स्वरांत तो म्हणाला.
"‘‘फिऱ्यादी कोण? पोलीस?’’ आईदेखील ही प्रकरणे जाणीत होती.
"‘‘ते का, गावातील समस्त ब्राह्मणमंडळी!’’ भाऊ समस्त शब्दावर जोर देत म्हणाला.
"थोडा वेळ आई काही बोलली नाही. तिने एक दीर्घ नि:श्वास मात्र सोडला. ती हलकेच बसल्या जाग्यावरून उठली आणि आत आली. मी दूर असलेली झुलती आराम खुर्ची तिच्यासाठी जवळ ओढली. ती तिच्यावर बसली नाही. कोचाच्या बैठकीला पाठ देऊन, गालिच्यावरच बसली. मी तिच्यासमोर आलो. भाऊही उठून माझ्या समोरच्या टेबलावर बसला.
"‘‘एक गोष्ट सांगते पोरांनो, तुम्हाला!’’"
" ... भाऊला तर रात्रभर झोप नव्हती.
"सकाळी पहिल्याच गाडीने तो जावयास निघाला. ‘
"‘का रे?’’ मी विचारले.
"‘‘गावकऱ्यां च्या फिऱ्यादी परत घेतल्या पाहिजेत. ब्राह्मण मंडळींची समजूत घातली पाहिजे. जातो मी. नंतर येईल पुन्हा!’’
"जाताना त्याने आईला नमस्कार केला.
"‘‘यशवंत व्हा.’’ आईने आशीर्वाद दिला."
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
...............................................
................................................
January 13, 2022 - January 13, 2022.
...............................................
................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
"कृष्णा दौंडकर"
................................................................................................
................................................................................................
" ... मध्येच भास्करराव दुकानात शिरत आणि हवेत हातवारे करीत कृष्णाला उद्देशून म्हणत-
"‘‘वाचलंत का? आमचे छत्रीधारी सैनिक उतरले फ्रांसात! पॅरिसचं पोतेरं होणार.’’
"त्या बेजबाबदार बोलण्याने कृष्णाच्या अंगाचा थरकाप होई. शिवणयंत्राची थडथड त्याच्या सर्वांगात भरून उसळी मारी. दात ओठ खात देशपांड्यांच्या अंगावर उसळून जाई आणि सणसणून ओरडे-
"‘‘लंडन उभं आहे, तोवर पॅरिसचा एक केसदेखील उपटू शकणार नाहीत तुमचे जर्मन.’’"
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
...............................................
................................................
January 14, 2022 - January 14, 2022.
...............................................
................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
"रामा बालिष्टर"
................................................................................................
................................................................................................
"अण्णा हसला. मान डोलवीत म्हणाला, ‘तो एक कथाकारच आहे. तुम्ही लोक नुसत्या गोष्टी लिहिता. हा बेटा कथानकं घडवतो गावात.’ एवढ्यात रामा सोप्यावर आला. अण्णा पुढे होत म्हणाला, ‘काय रे रामा, आमच्या गोविंदाला काय सांगितलंस?’
"रामा निर्लज्जपणानं हसला आणि म्हणाला, ‘उगं एक चुटका सांगितला. म्हन्लं बगू आपल्याला, जमतय् का त्येचागत. पर आमची गोष्ट छोपणार कोन?’
"अण्णाच्या मागे उभा राहून मी रामा बालिष्टरला कोपरापासून हात जोडले."
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
...............................................
................................................
January 14, 2022 - January 14, 2022.
...............................................
................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
"एक संभ्या नावाचा धोबी होता त्याची गोष्ट"
................................................................................................
................................................................................................
"‘अरे गंगाराम-’ संभ्या उसळू लागला.
"‘माझं नाव तुम्हाला कसं माहिती!’ मॅजिस्ट्रेट.
"‘अरे माझं नाव ठेवलं त्यांनीच तुझं नाव ठेवलं होतं. तू माझा गाढव. मी तुला मियाँजीच्या मशिदीत नेऊन बांधला. त्यांनी तुला गाढवाचा माणूस बनवला. विसरलास सगळं?’
"मॅजिस्ट्रेटनी त्याला शांत केले. त्याची राहण्याची व्यवस्था करविली. पोलिसांना कळवून त्या मियाँजीला पकडून आणवला. फसवणुकीचा खटला भरावयास लावून लोकांचे गाढव चोरून विकल्याबद्दल शिक्षा ठोठावली आणि संभ्या परटाला वेड्याच्या इस्पितळात पोचवला. ... "
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
...............................................
................................................
January 14, 2022 - January 14, 2022.
...............................................
................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
"म्हाताऱ्याची काठी"
................................................................................................
................................................................................................
"‘‘दादा, माझ्या लेकराला वाचवा, यानंच तुमचं घर जाळलं होतं. माझी म्हाताऱ्याची काठी चोरून नेली होती. त्या काठीत माझी जन्माची कमाई होती. सहा शेर सोनं होतं दादा.’’
"आनंद्याला वाचविण्याची खूप खटपट केली दादांनी; पण त्याला शिक्षा व्हायची ती झालीच. काठीतले सोने सरकारनं वेड्या म्हातारबाला दिले नाही. त्याच्या कारभारणीलाही दिले नाही. तालुक्याच्या तिजोरीत पडून आहे. वेडा म्हातारबा आठ-पंधरा दिवसांनी आमच्या घरासमोर येतो आणि दादांना म्हणतो, ‘दादा, माझा पोरगा सोडवा. माझी म्हाताऱ्याची काठी हाय त्यो!’ गहिवरल्या आवाजात दादा बोलतात ‘श्रीराम समर्थ’."
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
...............................................
................................................
January 14, 2022 - January 14, 2022.
...............................................
................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
"भावाला झाल्या लेकी"
................................................................................................
................................................................................................
" ... वासू बर्वे वर्णानं काळगेला, उंचीने मध्यम, अंगलटीने शेलाटा, हालचालीत तल्लख आणि वाणीने मिठ्ठास वाटला. त्याचे डोळेच तेवढे घारे कसे होते कोण जाणे. बघता बघता वासूने बाचाबाची मिटवली आणि मूळ मुद्दा धसाला लावला. ‘ळ च्या प्रासाची लावणी तुरेवाल्यांनी म्हणून दाखवावी’ ... "
" ... ब्राह्मणाच्या घरात वावरणारी ती मराठा प्रौढ ब्राह्मणी चालीरीतीशी पूर्ण एकरूप झाली होती. तिची भाषा शुद्ध होती. स्वयंपाक सोज्वळ होता. वागणे सुसंगत होते. लग्नानंतर शिवाजीही बर्व्यांच्याच बिर्‍हाडी राहू लागला. बर्वे, शिंदेबाई, शिवाजी आणि त्याची माघारीण यांचा तो एकत्र संसार सुखासमाधानाने चालू लागला. ती नवी सून सासऱ्याची करावी तशीच बर्व्यांची सेवाचाकरी करू लागली. माझे येणेजाणे होतेच. गाणाऱ्या जोश्याने मला अनेकदा सांगितले, ‘बर्व्याने पहिली बायको सोडली आहे. तिच्याकडे तो ढुंकूनदेखील पाहत नाही. त्याचा बाप शास्त्री आहे. हा पंचागकर्त्या बर्व्याचा मुलगा-आपल्यापेक्षा वयाने वडील असलेल्या मराठणीबरोबर राहतो. त्याच्याशी संघटन वाढविणे बरे नाही.’
"जोश्याचे म्हणणे खोटे नव्हते; पण मला ते पटले नाही. बर्व्याचा आणि शिंदेबाईचा संबंध केवळ कामुकतेचा मुळीच नव्हता. त्या प्रेमात काही अगदीच वेगळेपणा होता. मला त्याचा तिरस्कार वाटला नाही. मी बर्वे कुटुंबात अगदी मिसळून गेलो. शिंदेबाईने माझ्याशी भावाचे नाते जोडले होते. ते नाते शब्दश: पाळू लागली, सख्खी बहीण करणार नाही इतके तिने माझे केले. दुखले, खुपले, भुकेजलो, तहानेलो, शिंदेबाईने बहिणीच्या मायेने मला जवळीक दिली. ... "
" ... डोळे कोरडे करीत करीत अक्का म्हणाली, ‘आमच्या खेड्यात लहानपणी आम्ही जात्यावर ओव्या गात होतो. त्यात एक ओवी होती.’
"‘कसली?’
"‘भावाला झाल्या लेकी, मग बहिणी विसरला-!’"
"‘त्यानंही तुमच्यासाठी घरदार सोडलं होतं!’ ‘होतं-नाही कशी म्हणू?’
"‘मग?’
"‘पण त्यानं माझ्या तरण्याताठ्या सुनेचा हात धरावा का दादा?’ ती उसळून म्हणाली.
"मी थांबलो नाही. तिथून निघालो. वेगाने निघालो. मागे वळून तिच्याकडे पाहण्याचेही मला सुचले नाही."
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
...............................................
................................................
January 14, 2022 - January 14, 2022.
...............................................
................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
"मुकी कहाणी"
................................................................................................
................................................................................................
"एकदम सोसाट्याचा वारा यावा तशी एक लोकलगाडी मुंबईच्या बाजूने दणाणत आली. गोपीला ते कळले नाही. किशीला ते उमगले नाही. डोळ्यांचे पाते लवते न लवते एवढ्यात लोकलच्या मस्तकाने गोपीच्या शरीराला हुंदाडा मारला. किशी जोरात किंचाळली. गाडी त्याच गतीने पुढे निघून गेली. एका सुकुमार तरुण देहाचे छिन्नविछिन्न तुकडे झाले. ऊन ऊन रक्ताच्या शिंतोड्यांनी थंडगार लोखंड भिजून निघाले. चाळीतल्या लोकांना गोपीनाथविषयी फारशी माहिती नव्हती. तो पंजाबी होता की युक्तप्रांतीय हेही त्यांना नेमके माहीत नव्हते. मुरली त्याला फक्त नावाने ओळखत होता. त्याचे मरण दृष्टीने पाहिल्यामुळे आपल्या बहिणीने अंथरूण धरले, एवढेच त्याला कळले. यापेक्षा अधिक कुणाला आणि काहीच कळले नाही. मुरलीची तरणीताठी बहीण त्या आजारात गेली तेव्हा विमनस्क झालेला मुरली हताशपणाने म्हणाला,
"‘‘त्या खेड्यातल्या पाखराला मुंबई मानवली नाही.’’
"किशी-गोपीनाथची मुकी प्रेमकहाणी मुकीच राहिली. चाळीतल्या भिंतींना सारे माहीत आहे; पण त्यांनाही वाचा नाही."
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
...............................................
................................................
January 14, 2022 - January 14, 2022.
...............................................
................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
"अधांतरी"
................................................................................................
................................................................................................
"एक दीर्घ श्वास सोडीत मराठे गंभीरपणे म्हणाले,
"‘माणसांचे आयुष्यच अधांतरी आहे देशपांडे!!’
"आणि ते वळले. निघूनदेखील गेले. माझा हुंदका बाहेर पडला. माझ्या साऱ्या सदिच्छा ओरडत उठल्या, ‘मीना वाचली पाहिजे. मिनी वाचली पाहिजे.’"
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
...............................................
................................................
January 14, 2022 - January 14, 2022.
...............................................
................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
"तुपाचा नंदादीप"
................................................................................................
................................................................................................
"एखादे स्त्री-गिर्‍हाईक येते आणि उगीचच सुलभेची आठवण काढते.
"सदूची मुद्रा काळवंडते. ते गिर्‍हाईक निघून गेल्यावर तो मामांच्या गणपतीसमोर जातो. आपल्या हातून घडलेल्या पापाची क्षमा मागतो. गणपतीपुढचा नंदादीप क्षीण झाला असल्याची त्याला शंका येते. दुकानाच्या मालासाठी आणलेले साजूक तूपच तो समईत ओततो. मुळाशी काजळीने काळवंडलेली वात तुपामुळे उजळपणे तेवत राहते. त्या वातीचा उजेड मामांच्या तैलचित्राला उजळीत राहतो."
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
...............................................
................................................
January 14, 2022 - January 14, 2022.
...............................................
................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
"अतर्क्य"
................................................................................................
................................................................................................
"‘‘माँने भेज दिया तुझे?’’
"कोण बोलले कुणास ठाऊक? शब्द मात्र मी स्पष्ट ऐकले. सर्वांगावर घाम डवरला. ते चित्रच बोलले असले पाहिजे."
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
...............................................
................................................
January 14, 2022 - January 14, 2022.
...............................................
................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
"चोळी"
................................................................................................
................................................................................................
" ... रामव्वाचे आणि आपले संबंध लपविण्याचाही त्यानं कधी प्रयत्न केला नाही. तो तिला घेऊन कधी कुठं जात नसे; पण त्याचे मित्र सपत्नीक त्याच्याकडे येत असत. खानापानाचे कार्यक्रम अधून मधून होत असत."
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
...............................................
................................................
January 14, 2022 - January 14, 2022.
...............................................
................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
"माणूस अखेर माणूस आहे."
................................................................................................
................................................................................................
" ... अश्रूंचे जन्मस्थान डोळे नव्हेच. काळजाचे पाझर डोळ्यावाटे वाहतात.
"काटवनातला तो वड अजून रडतो आहे - अजून पाझरतो आहे. गावकरी म्हणतात, वारकऱ्याच्या मरणाचे दु:ख त्या झाडाच्या बुंध्यांतून झरत आहे. वड कुणासाठी रडतो आहे ते कोण सांगणार?"
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
...............................................
................................................
January 14, 2022 - January 14, 2022.
...............................................
................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
"बैरागी कलावंत"
................................................................................................
................................................................................................
" ... परिश्रमाने लिहिलेली माझी ती चित्रकथा पुन: उभी राहू शकली नाही. ... "
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
...............................................
................................................
January 14, 2022 - January 14, 2022.
...............................................
................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
"सोन पितळ"
................................................................................................
................................................................................................
" ... तिला नानाची बायको म्हणूनच जगायचे होते. कधी नव्हे तो आधार आता उतार वयात तिला लाभला होता. तिच्या ट्रंकेत सोन्याचे दागिने होते. या सोन्याच्या दागिन्यात एक पितळेची माळ होती. तिच्या नवऱ्याला मन:पूर्वक वाटत होते की ती सोन्याचीच आहे. ... "
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
...............................................
................................................
January 14, 2022 - January 14, 2022.
...............................................
................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
कृष्णाची करंगळी ग. दि. माडगूळकर
कृष्णाची करंगळी
कथा
ग. दि. माडगूळकर
प्रकाशन क्रमांक – 1392
प्रकाशक साकेत बाबा भांड,
साकेत प्रकाशन प्रा. लि.,
115, म. गांधीनगर,
स्टेशन रोड, औरंगाबाद - 431 005,
...............................................
................................................
January 06, 2022 -
January 13, 2022 - January 14, 2022.
Borrowed December 21, 2021.
Kindle Edition, 151 pages
Publisher : Saket Prakashan Pvt. Ltd
(29 November 2018)
Published November 29th 2018
by Saket Prakashan Pvt. Ltd
ASIN : B07KZNMQ7T
...............................................
................................................
................................................................................................
................................................................................................
कृष्णाची करंगळी ग. दि. माडगूळकर
प्रकाशन क्रमांक – 1392
प्रकाशक साकेत बाबा भांड,
साकेत प्रकाशन प्रा. लि.,
115, म. गांधीनगर,
स्टेशन रोड, औरंगाबाद - 431 005,
फोन- (0240)2332692/95.
पुणे कार्यालय साकेत प्रकाशन प्रा. लि.,
ऑफिस नं. 02, ‘ए’ विंग,
पहिला मजला, धनलक्ष्मी कॉम्प्लेक्स,
373 शनिवार पेठ, कन्या शाळेसमोर,
कागद गल्ली, पुणे -411 030
फोन- (020) 24436692
Publisher : Saket Prakashan Pvt. Ltd
(29 November 2018)
................................................................................................
................................................................................................
https://www.goodreads.com/review/show/4474647989
................................................................................................
................................................................................................
