................................................................................................
................................................................................................
DUNIYA TULA VISAREL
दुनिया तुला विसरेल /
(Marathi Edition)
V.P. KALE.
................................................................................................
................................................................................................
This whole work is about extolling some verses (and their author) which are intended as an adaptation in Marathi of a style that belongs to urdu, but in real are little mote than rhyming verses, lacking poetical quality of any kind, if one goes by examples quoted.
And the critique or extolling, too, attempts to be hyper, philosophical and what not, but in reality is a patchwork of shards glued with barely an illusion of writing, if that.
Most of this collection of verses by Patankar and much extolled by Kale seems to be revolving around theme of old age and being alone, tears, et al, grounded also in having not only not quite gotten over desires that belong to youth, but proudly so.
................................................................................................
Again, publishers have made it impossible to quote the authors name in Marathi in review, except by typing it oneself.
For someone with vivid memories of walking a mile in months of May and June of Delhi summer at 1:30 p.m., to arrive for a typing class held 2-4 p.m., every day six weekdays for well over a couple of months, at the age of twelve - it's hardly a bearable idea to learn more typing, even with every comfort of life over half a century later, especially so because this learning then was inflicted with a declaration of future intentions of the so-called 'head' to throw one out as soon as one was 18, six years later.
That this had been preceded by being ordered to stop going to school, and informed that ones education would be discontinued at a moments notice, any time, so one could be a full time household worker at his convenience, could hardly improve matters, as did the knowledge that one was forced into this out of spite, not necessity.
So if the publisher makes it difficult to copy and paste title and author's name, and one can't give that in review, so be it.
It's not worth the trauma of reliving dummer of 1967 and all subsequent decades until a decade ago, just to type it oneself.
................................................................................................
Example of garbage writing, or rather, garbage thinking -
"चंद्रावर माणूस जाण्याअगोदर भाऊसाहेबांनी हा विचार मांडला. चंद्रावर जाऊन आलेल्या माणसांनीही चंद्रावरसुद्धा दगड, मातीव्यतिरिक्त दुसरं काही नाही हे सिद्ध केलं. म्हणूनच ‘तुझ्या दुनियेत सौदर्य निर्माण करणारे आम्ही आहोत’ हा भाऊसाहेबांचा विचार पटल्याशिवाय राहत नाही."
................................................................................................
But then, Kale proceeds to mix up superficial reality with eternal facts he's unable to see.
"वैचारिक दारिद्र्याने किडलेल्या भारत देशात मानवनिर्मित सौंदर्याची दालनं अभावानेच आढळतील. ऑस्ट्रेलिया, अमेरिकासारख्या परदेशांत जाऊन आल्यानंतर मानवनिर्मित सौदर्य कशाला म्हणतात ते खऱ्या अर्थाने पटतं. युनिव्हर्सल स्टुडिओ असो किंवा डिस्नेलॅण्डसारखी पर्यटनस्थळं असो, दिवसाकाठी किमान पन्नास हजार पर्यटक येऊन जातात, पण कुठेही कागदाचे कपटे किंवा सिगारेटची थोटकं दिसत नाहीत. तंबाखूने थोबाड फुगवून रस्त्यावर थुंकणारा एकही माणूस मी पाहिला नाही. मोटारीचे कर्कश्श हॉर्न नाहीत,रस्त्यावर भिकारी नाहीत, मोकाट सुटलेली गुरं नाहीत. सौंदर्याचं जतन, शिस्त आणि धाक ह्याशिवाय होत नाही. सौंदर्याची जोपासना करण्याचा मंत्र ज्या राष्ट्राला गवसला आहे, त्या राष्ट्रालाच लोकशाहीचा धर्म समजला आहे. सौंदर्य जतन करण्यासाठी खरोखरच प्राण ओतावे लागतात. ही तयारी केल्यानंतरच असं म्हणता येतं, ... "
There's no doubt that the situation and habits of the residents of the respective countries is as Kale describes.
But has Kale not seen, say, Konark? Or even better, beauty closer home, in Maharashtra?
There's no doubt that one would prefer a homeland as clean as Germany looks. But if one can't have everything, would one prefer Auschwitz over Ajintha, even if only in past?
How about a Rabbit Proof Fence?
................................................................................................
Kale quotes verses by Patankar that make no sense, except in a small context.
"जन्मातही नव्हते कधी मी, तोंड माझे लपविले
"मेल्यावरी संपूर्ण त्यांनी, वस्त्रात मजला झाकले
"आला असा संताप मजला, काहीच पण करता न ये
"होती आम्हा जाणीव की, मी मेलो, आता बोलू तये"
"कफन माझे दूर करुनी, पाहिले मी बाजूला
"एकही आसू कुणाच्या, डोळ्यात ना मी पाहिला
"बघुनी हे, माझेच आसू धावले गालावरी
"जन्मभर हासूनही मी, रडलो असा मेल्यावरी"
This is unrealistic in the context of India in general and Marathi language in particular, because Hindus do not cover the face of dead.
................................................................................................
Kale declares his prejudices with a missionary flare, not merely imposing them but imposing an assumption that everyone else agrees, which is as far from truth as can be.
" ... मेल्यानंतर काहीच कळत नाही हे त्रिकालबाधित सत्य असलं तरीही ... "
Who gave that guarantee?
................................................................................................
" ... ‘आत्मा अविनाशी असतो’ हे अध्यात्मिक वचन समज आलेल्या कुठल्या माणसाला माहीत नाही? पण शरीराने जगणाऱ्या माणसाला आवडती व्यक्ती सगुण साकार रुपातच हवी असते."
So long as the alternative is beyond experience, and death seems complete loss, certainly!
................................................................................................
Next comes a mix of true - and 'not so much' -
" ... ज्याला खऱ्या अर्थाने चिरकाल म्हणता येईल असा भगवद्गीतेसारखा एखादाच ग्रंथ असतो. त्यानंतर त्याच ग्रंथावर केलेली टीका म्हणजे ज्ञानेश्वरी. कधीकधी वाटतं की एका जन्मात ग्रंथनिर्मिती केली आणि पुर्नजन्मावर त्याच ग्रंथावर टीका केली. निर्मिती जेवढी भव्य तेवढीच त्या निर्मितीवरची टीका विराट. आज सातशे वर्षानंतरसुद्धा दोन्ही ग्रंथाच्या बाबतीत प्रत्येक विचारवंताला आपलं मत मांडावसं वाटतं आणि तरीसुद्धा आणखी कित्येकजणांची मतं मांडण्याकरिता त्यात जागा शिल्लक आहे. उरलेले सगळे साहित्यिक कमी-जास्त प्रमाणात समकालिनांसाठीच लिहितात. ... "
True, in that the names he mentions, and what he says about them, is true. Indubitably the two names he mentions are immortal, eternal.
But there's at least one other, and far more recent in chronological terms, that Kale seems unfamiliar with, both title of work and author. Hence the 'not so much', regarding his assertion that only those two are eternal.
Elsewhere, in another work, he mentions Ramakrishna and Vivekananda, but seems unaware of someone greater and a little more recent.
................................................................................................An example of when authors ego is shamefully exposed in view.
"कुणाचंही नाव घ्यायचं नाही असं ठरवूनसुद्धा मला पु. भा. भाव्यांचं नाव घ्यावसं वाटलं. कुठेतरी मांडलेला एक विचार द्विरुक्ती ठरली तरी मला पुन्हा तेच म्हणावसं वाटतं. ज्याच्या स्मृती अद्यापि माझ्या मनात रेंगाळत आहेत अशा सी. रामचंद्र, वसंत देसाई, मदनमोहन, केशवराव दाते, नानासाहेब फाटक, डॉ. काशीनाथ घाणेकर, शंकर घाणेकर ह्यांच्या नावामागे मला ‘कै’ शब्द वापरावासा वाटत नाही. ही कैलासवासी होत नाहीत, ही स्वमनवासी होतात. माझ्या स्वतःच्या शब्दकोशात ‘स्व’ म्हणजे स्वर्गीय नसून ‘स्वमन’वासी हाच अर्थ आहे."
Does he have any concept, even, of what Kailas is?
Obviously not, but parading his assaults against majority of the country and what he labels as their beliefs, nothing more, all just to flatter himself that he can think better - how puerile is that!
Least he could have done is to read about the subject, say a travelogue or two, by those who didn't go for faith.
Not everyone has an experience or recognises it, of course. But some, professing distance from such faith, nevertheless do, and are honest enough to state so, without making much out of it.
................................................................................................
"पु.भा.भावे कट्टर हिंदुत्ववादी होते हे महाराष्ट्रात सगळ्यांना माहीत होतं. त्यांनी शेवटपर्यंत टोपी फिरवली नाही. ह्याच कारणासाठी त्यांचं संमेलन उधळलं गेलं."
Shame belongs to such perpetrators, not to Bhave.
................................................................................................
"भास्करा, येते दया मजला तुझी आधीमधी
"आहेस का तू पाहिली, रात्र प्रणयाची कधी
"सूर्य सणसणीत उत्तर देतो,
"आम्हासही ह्या शायरीची, कीव येऊ लागते
"ह्याच्या म्हणे प्रणयास ह्याला, रात्र यावी लागते"
Well said!
Arctic nights have hibernation, not the activity Kale and Patankar talk so much about.
................................................................................................
"विनोद आणि रसिकता ह्याची मैफिलीला अ‍ॅलर्जी नाही हे भाऊसाहेबांना कळतं आणि ते ब्रह्मकमळासारखे फुलत जातात. ... "
Safe bet, Kale has no clue what Brahmakamal even looks like, much less anything closer.
" ... क्वचित त्यातूनही गंभीर चेहरे दिसले तर भाऊसाहेब त्यांना प्रारंभीच सांगितल्याप्रमाणे ‘वाचा सुखे ज्ञानेश्वरी’ असं सांगतात. काही चेहऱ्यावर असा भाव उमटतो की खुद्द भाऊसाहेबांचं आताचं वय हेच शायरीऐवजी ज्ञानेश्वरी वाचायचं नाही का?"
Did Kale never realise that reading is related to comprehension and ability thereof, which might grow with age (he does seem to have clue of that, from his statements elsewhere), and hence the traditional expectations regarding reading of a higher level text at later age, rather than repeated indulgence in hormonal activities of decades past?
However great Champagne be, after all, a wine taster in Champagne would be expected to not be unfamiliar there either after a lifetime of such a career!
................................................................................................
" ... ग.दि.मां. सारख्या थोर प्रतिभावंताच्या वाट्यालासुद्धा ‘गीतकार’ हे बिरुद लावलं जात होतं. इथे उघड उघड कवीपेक्षा गीतकार कमी दर्जाचा असतो हेच पाखंडी समीक्षकांना सुचवायचं होतं. ... "
But writing poetry to music is a different art, not quite as free, and one may say, as different from poetry merely written, as art of classical Indian dance is from enacting a role in a film, however great the film and complex the role.
Greatness of G.D.Madgulkar is that he wrote, not only lesser level required, but profoundly spiritual poetry too, to music. Calling him गीतकार, 'song-creator', is only appropriate, in that it reminds everyone that the said category of गीतकार can manifest so great a piece of writing as done by G.D.Madgulkar.
And he's far from alone in that, whether in Marathi or in Hindi, including or chiefly in Hindi films, where there's much low level stuff but astonishingly great poetry, including spiritual, not in small quantity.
After all, even the song that had tears flow out of eyes of the then PM of India (in 1963? 1964?), is ever since then only recognised as song, even though it's creator is also recognised as poet, along with being mentioned as गीतकार when his songs are played and his name mentioned in the context. But there's no doubt that that song is high poetry.
................................................................................................
" ... आज आपण मानवनिर्मित कॉम्प्युटरचं कौतुक करतो, पण त्याला कमांड्स देणारा मेंदू हा निसर्गनिर्मितच आहे. निसर्गनिर्मित कॉम्प्युटर हा फक्त मानवांनाच लाभला आहे असं नाही. नुकत्याच सुरु झालेल्या ‘डिस्कव्हरी’ चॅनलवर मानवी मेंदूसुद्धा कल्पना करु शकणार नाही अशा आकाराचे, विविध रंगांचे असंख्य जलचर प्राणी, भूचर प्राणी पाहायला मिळतात. लहान मुलांच्या मनात येईल त्या आकाराचे निरर्थक रेषा मारायला सांगितल्या, तर तसा प्राणीही अस्तित्त्वात असतो हे ‘डिस्कव्हरी’ चॅनलने सांगितलं. ... "
................................................................................................
"‘संध्याछाया भिवविती हृदया’ या भा.रा. तांब्यांच्या कवितेतील ओळीप्रमाणे तुमचे आता मावळतीचे, म्हणजे ‘पश्चिमे’चे वारे वाहतात.
"तुमची घरातील गरज संपलेली असते. तुमच्या सल्ल्याची, उपदेशाची कुणीही पर्वा करत नाही. तरुण पिढीच्या तंत्राप्रमाणेच तुम्हाला राहावं लागतं. म्हणजेच घरात करीन ती ‘पूर्व’ असते. वयोमानाप्रमाणे नीट दिसत नाही. हातही कापायला लागतात. त्यामुळे सहीत थोडासा बदल होतो. ही असली कारणं पुढे करुन बँकेतली शिल्लक मुलं आपल्या नावावर करुन घेतात. (तुमचा त्रास वाचावा ह्या सद्हेतूने!) आणि नंतर जर तुम्हाला कधी पैसे लागले तर तुमची मागणी पंधरा-वीस रुपयांची असेल, तर हातावर पाचच रुपये दक्षिणा द्यावी त्याप्रमाणे ठेवले जातात. ती ‘दक्षिणा’ दिशा. जर तुम्ही म्हणाला,‘अरे, मी वीस रुपये मागितले होते. पाचच का दिलेस?’ कोठूनही उत्तर येत नाही. तुमच्या कोणत्याही प्रश्नांना उत्तर नसतंच, ती ‘उत्तर’ दिशा.
"आपण चिडून, चरफडून काही बोलायला जावं तर पोटातला अग्नी शांत करण्यासाठी दोन घास वेळेवर तरी मिळतील का?--या भावनेने त्या जठराग्नीकरता स्वस्थ बसावं लागतं, ती ‘आग्नेय’ दिशा. ‘नैऋत्य’ दिशा म्हणते, ‘बाबा रे, तुझे ऋतू आता संपले आहेत. निराळे ऋतू आले आहेत. त्यांना सामोरं जा.’
"‘वायव्य’ सल्ला देते, तुझं कर्तव्य तू केलंस. आता मनस्ताप करुन राहिलेलं आयुष्य वाया घालवू नकोस. त्याचा व्यय होऊ देऊ नकोस. ‘ईशान्ये’कडे जा. कारण ‘ईशा’शिवाय अन्य मार्ग नाही.
"‘ईशा’कडे म्हणजे आकाशाकडे बघायला जावं, तर ‘ऊर्ध्व’ लागलेला असतो. नजर वळते ती दहाव्या दिशेला--मातीकडे. आणि ती माती सांगते,
"‘तुझाच आहे शेवट वेड्या माझ्या पायाशी’ ’’"
This would have been better - if only Kale hadn't given in as usual to temptation of not thinking and taking the facile route, using similar sounding Marathi words instead of original words linked to their original meanings, and thus cheapening the discourse.
Having expounded before quoting Patankar, Kale then quotes Patankar's verses that he's interpreted; they, too, suffer from the same defect.
................................................................................................
"आयुष्य म्हणजे गणित नाही. म्हणूनच संख्याशास्त्राच्या आधारावर किंवा तर्कशास्त्राने उत्तरं मिळत नाहीत. ... "
It's worse than illiterate when someone supposedly educated makes statements such as that, not only saying 'life isn't mathematics' (who ever said it was?), but then hoes on to say that therefore one 'doesn't get answers based on statistics or logic'.
Yet he goes on arguing, so does Kale then agree that his discourse has been without logic? Not to mention he's no clue what mathematics is, since he seems to think it's comprised of two minor branches thereof.
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
Introduction
................................................................................................
................................................................................................
"वपुंचं अतिसुंदर हस्तलिखित चाळताना डॉ. महंमद इकबाल यांचा शेर वारंवार मनात तरळून जात होता. व्यवसायाने आर्किटेक्ट अन् इंटिरिअर डेकोरेटर असणारे वपु जे जे म्हणून काही सुंदर आढळेल त्याचा निस्सीम उपासक ! प्रत्येक गोष्ट रेखीव नि सुंदर असण्यावर कटाक्ष. जराही कुठे खाडाखोड नसलेलं, अत्यंत सुबक काळ्याभोर अक्षरात लिहिलेलं. चारही बाजूंना समास व्यवस्थित सोडलेले. कागदाचा पोत आणि रंग, शाई, अक्षरांचा आकार आणि वळण, शब्दांची व्यवस्थित जागा सोडून केलेली मांडणी...सर्व काही उच्च अभिरूची दाखविणारं. सौंदर्याचा परीसस्पर्श लाभलेलं. सहाजिकच विचारात आणि कल्पनाविलासात सौंदर्याचा आविष्कार आढळला नाही तरच नवल !
"केव्हातरी मीच वपुंचं शब्दचित्र रेखाटलं होतं–‘कुणातही जरासा सद्गुण दिसला तरी त्याचं मनापासून कौतुक करणारा, अत्यंत प्रतिभावान कथालेखक, कथाकथनकार, नाटककार, कलावंत...सर्व काही असणारा माझा हळवा सौंदर्ययात्री प्रिय मित्र वपु.’"
"खरं तर वपुंसारख्या सौंदर्योपासकाने भाऊसाहेब पाटणकरांच्या अतिमोहक शायरीवर केव्हाच लिहावयाला हवं होतं. परंतु निदान आज तरी वपुंच्याच समर्थ लेखणीतून भाऊसाहेबांच्या मैफिलीचा प्रत्यक्ष अनुभव आणि त्यावरील प्रकट चिंतन रसिकांच्या सेवेत पेश केलं जात आहे हेही नसे थोडके !
................................................................................................
"जवळपास तीस वर्षं उलटून गेली असतील. आता नीट आठवत नाही, परंतु पानशेतच्या प्रलयानंतर दोन-तीन वर्षांत केव्हातरी म्हणजे सुमारे १९६४-६५ च्या सुमारास कै. श्री. के. क्षीरसागरांनी पुण्यातील महाराष्ट्र साहित्य परिषदेत भाऊसाहेबांच्या मराठी शायरीची मैफिल आयोजित केली होती. त्या काळातील मराठी वाङ्मयाचे आणि साहित्याचे बहुतेक प्रस्थापित जाणकार उर्दू ढंगाची शायरी मराठी भाषेत रचताच येणार नाही या ठाम मताचे होते. हिंदी-उर्दू भाषांमध्ये सलग दोन क्रियापदं उपयोगात आणण्याचा प्रघात असल्यामुळे उर्दू शायरीतील ‘काफिया-रदीफ’युक्त आकृतिबंध रचणं सुकर होतं. ते नसल्यामुळे मराठी भाषेत त्या ढंगाची शायरी करताच येणार नाही हे ‘प्रस्थापित मत’ अनेक तथाकथित जाणकार ऐकवीत असत. कदाचित श्री. के. क्षीरसागरांच्या कानापर्यंतदेखील हे मत जाऊन पोहोचलं असावं. त्यांनी भाऊसाहेबांची मैफिलच आयोजित केली.
"मैफिलीत भाऊसाहेबांच्या शायरीने इतका काही रंग भरला की तथाकथित जाणकारांची वाताहत होऊन मैफिलीनंतर भाऊसाहेबांच्या शायरीवर चर्चा करण्यास या महाभागांपैकी एकहीजण उपलब्ध नव्हता. पुणेकर श्रोते–त्यात मीही एक होतोच–भाऊसाहेबांच्या शायरीने धुंदावून गेले होते. उर्दू मुशायऱ्यात श्रोते धुंदावून जाणं हा नित्याचाच अनुभव आहे. परंतु मराठीत तो अनुभव सर्वस्वी नवा आणि स्वागतार्ह होता."
................................................................................................
"भाऊसाहेब पाटणकर स्वत: व्यवसायाने एक निष्णात वकील, संस्कृत भाषेवर प्रभुत्त्व, वेदान्त आणि दार्शनिक यांचा गाढा व्यासंग असणारे पंडित आणि त्याचबरोबर उर्दू शायरीचे उत्तम जाणकार. या सर्व गोष्टी एकत्रित केल्यानंतर त्यांच्या प्रतिभेतून फुलणारी शायरी आणि कल्पनाविलास–मग तो कोणत्याही भाषेत मांडलेला असला तरी सामान्य असू शकत नाही हे सांगण्याची आवश्यकता नाही."
"–सुरेशचंद्र नाडकर्णी
"आषाढ शुद्ध प्रतिपदा
"१७ जून, १९९६"
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
दुनिया तुला विसरेल
................................................................................................
................................................................................................
"दुनिया तुला व़िसरेल" is how it's given in the index, unlike the title which is clear.
That dot doesn't belong there and makes no sense. Is it an attempt to impose urdu on Marathi, attempted on the sly by someone in the typesetting department of the printers?
It's foubly nonsensical, because the only sense one can make is that someone is attempting to distinguish a v from a w. But that's in English, and neither Marathi nor urdu distinguish the two. Most Indians are hardly, if at all, aware of such a difference.
So it's obviously a part of the insidious campaign to colonise Maharashtra and Marathi.
One who's trying this, could easily prove his manhood by speaking hindi with cookies at Madras railway station - and surviving.
................................................................................................
Kale gives in to a temptation common amongst lesser Marathi writers and poets, of creating an image to make a point by a simile; the fact that the simile is incorrect or false seems not to bother them at all.
" ... दोन प्रवाह ज्या क्षणी एकमेकांवर झेपावतात तिथं खळखळाट जास्त असतो. पण दोन्ही प्रवाह विलीन झाले म्हणजे, संथ जलाशयावरचे फक्त तरंगच दिसतात. ... "
First thing that occurs you one, reading this, is that this man never saw Devaprayag! Or even Prayag.
When two 'flows' meet, it's rarely to form a quiescent lake! Not there and then, anyway.
................................................................................................
" ... अहिंसेच्या जोरावरच भारताला स्वातंत्र मिळालं असं आपलं म्हणायचं."
................................................................................................
" ... कितीतरी चेहऱ्यांकडे पाहिल्यावर मला जाणवतं की, लहानपणी आईवडिलांचं छत्र नाहीसं झाल्यामुळे केवळ मुलंच पोरकी होतात असं नव्हे तर अनेकांच्या वार्धक्यावस्थेत त्यांना मुलं आहेत म्हणूनच ते पोरके झालेले आहेत. म्हातारपण अटळ! दीर्घायुष्याचा शाप ज्यांना मिळालेला आहे अशा माणसांची आयुष्याच्या उत्तरार्धातील एकच अवस्था मरण येईपर्यत कायम राहते. ... "
................................................................................................
" ... टाईमटेबलप्रमाणे सगळ्या गाड्या किंवा विमानं वेळेवर सुटली असती आणि मुक्कामालाही वेळेवर पोचली असती तरच टाईमटेबलवरचा विश्वास पक्का झाला असता. ... "
In Germany, that's the normal state of affairs. And timetables are free, available in plenty at stations, easy to handle, printed on good quality paper, and convenient to handle. Trains from a destination to another mention connecting trains, which usually are on the same platform across, waiting exactly for the two minutes it takes to leave one and board the other, before departure.
France, quite the opposite, despite all assertions to the contrary by Alliance Francaise instructors who are all too eager to impress Indian students with French superiority - never minding that it's imaginary or untrue for most part. Those who've never travelled get fooled.
................................................................................................
" ... माणूस हा कळप करुन राहणारा प्राणी आहे. पण एखाद्या हरणांच्या कळपाप्रमाणे तो नाचता-बागडता किंवा संघर्षाशिवाय विहरताना दिसत नाही. ... "
Silly to think that's what deer, or most birds and fauna, indulge in; few do. Most are as busy most days in searching for food, feeding, and other necessities of life.
................................................................................................
"मैफिलीतले रंग, उपरणं झटकावं त्याप्रमाणे मैफिलीतच सोडून जाणारी माणसं वेगळी. ‘चला, तीन तास मजेत गेले. पाटणकरांबद्दल जे ऐकलं होतं ते खरं निघालं--’ एवढ्यावरच खूष होणारी काही माणसं असतात.काही खरी रसिक असतात. आणि विचार करणारी त्यातली किती असतील हे नेमकेपणाने ठरविता येत नाही. माझी ओळख झाल्यापासून म्हणजे गेली तीस वर्ष भाऊसाहेब कार्यक्रम करीत आले आहेत. कॅसेटच्या माध्यमातूनही ते अनेकापर्यंत पोचले आहेत. म्हणूनच त्यांच्या रसिकांची संख्या आकड्यात मांडता येणार नाही. अशा अनेक रसिकांपैकी भाऊसाहेबांची शायरी ऐकल्यावर स्वतःच्या गतजीवनाचा आढावा घेणारे किती असतील? वार्धक्यामध्ये अबोलीची रोपं लावताना ‘गतकाल आहे सोबती’ असं भाऊसाहेब म्हणतात. प्रत्येकाच्याच सोबतीला त्याचा गतकाल असतो. आणि माणूस कायम अतीतमध्ये हरवलेला असतो. गतकालातल्या आठवणीत कोजागिरीचे क्षण किती आणि वैशाखवणव्याचे किती हे सांगता येईल का? प्रत्येक माणसाच्या बाबतीत हे प्रमाण बदलत जातं. वैशाखवणवा पार करु शकलो ह्याचं समाधान आणि कोजागिरीच्या रात्री हरवल्या ह्याचं वैफल्य आणि ह्या दोघांची बेरीज म्हणजे गतकाल."
But he redefines them.
" ... आयुष्यामधले असे किती क्षण, दिवस, महिने, वर्ष जाणिवेने जगण्याचे असतात? आयुष्यातली अनेक वर्ष जगत असताना जाणीव नावाचा शब्दही मनात येत नाही. ज्या घटनाबद्दल आपण आज ठामपणे कोणती भूमिका घेतली हे सांगू शकतो आणि त्या भूमिकेबद्दल आजही आपल्याला समाधान वाटतं, त्या सगळ्या कोजागिरीच्या रात्री. ह्या रात्रीसुद्धा योगायोगाने उगवलेल्या. ‘मी केलं’ असं अहंकाराने म्हणायचं ते आज समाधान वाटतं म्हणून. उरलेला सगळा वैशाखवणवाच."
So by definition of Kale, some of us have lived his imaginary moonlit nights while in reality it was Delhi summer through most of life. Or, turning around, je has no clue what summer heat is, and talked through his hat when he mentioned summer heat!
................................................................................................
"आयुष्यात बालपण फक्त सुखाचं असतं. ... "
Lucky, indeed, those who think childhood is happy time.
" ... कारण अहंकारापासून ते लांब असतं. ... "
No, that's part of childhood taken care of, loved, protected - and yet, no child is free of ego. So the statement and causation is fraudulent there.
"‘ हम कुछ है!’ हा भाव एकदा जागा झाला की त्यानंतर तर्क, झुंज, स्पर्धा आणि संघर्षच. ह्या सगळ्या शब्दांना आपण लोभसवाणी विशेषणं शोधून काढली आहेत. तर्काला आपण विचारवंत म्हणतो. झुंज हे आपण शौर्याचं लक्षण मानतो. स्पर्धा प्रगतीसाठी आवश्यक आहे असं मानतो आणि संघर्षाचं रुपांतर स्वतःच्या बाबतीत अस्मितेचं लक्षण समजतो तर दुसऱ्या माणसाच्या बाबतीत त्याची गर्विष्ठ म्हणून अवहेलना करतो. दुर्गुणांना अशी गोड नावं शोधल्यानंतर ‘Awareness’ ला जागा कुठे राहिली? ... "
................................................................................................
"अशाच एका मैफिलीत भाऊसाहेबांनी मजनूची समजूत घातल्यावर मी विचारात पडलो. मुळातच मजनूची कथा आजतागायत का टिकली? आजही प्रेमासाठी पागल झालेल्या कुठल्याही तरुणाला आपण मजनू का म्हणतो? ‘मजनू’ हे जेव्हा विशेषण होतं, तेव्हाच त्याचं प्रेम इतरांपेक्षा वेगळं ठरतं."
Kale is talking of legends of another culture, another land, different ethos, as familiar to India as, say, Romeo, or Anne Boleyn. If anything, Heer and Raanjha are closer, in that they belong to India; as does Sohni.
But Kale claims he - nay, "we" - thinks of Majnu, and it's unclear who thus "we" is; Its certainly not generic or mainstream Marathi speaker.
India, in fact, has tons of other names from her in history, and one certainly belongs to Maharashtra, namely, Rukmini, first and chief wife of Krishna.
Is Kale taking too much of poetic license there, or was he brought up chiefly speaking urdu and familiar more with Arabia than with India?
................................................................................................
"प्रेम झऱ्यासारखं झुळूझुळू वाहणारं नसतं. प्रेमात पडलेल्या व्यक्तींना झऱ्याच्या काठी, पाण्यात पाय सोडून बसावंसं वाटलं तरीही, प्रत्यक्ष प्रेम हे महापुरासारखं असतं. महापुरातून जे सावरतात ते प्रेमच करु शकणार नाही. जे प्रेमाच्या बाबतीत तेच क्रोधाच्या बाबतीत होतं. थोड्याफार फरकाने मोह, मत्सर ह्या सगळ्याच भावनांना हे लागू आहे. विचार करणारा माणूस फक्त विचारच करतो. जिवंतपणी जर मरणाचा अनुभव घ्यायचा असेल तर कुणीही उत्कट प्रेम करुन पाहावं. ... "
Good heavens, did he think it was like applying makeup, a matter of choice?
................................................................................................
" ... ज्या व्यक्तीवर अलोट प्रेम आहे, त्या व्यक्तीच्या मांडीवरच शेवटचा श्वास सोडावा एवढी ‘प्रेम’ ही असीम गोष्ट आहे. ‘कोमा’मध्ये गेलेला एखादा पेशंटही कुटुंबातल्या ज्या व्यक्तीवर त्याचं प्रगाढ प्रेम आहे अशा व्यक्तीची वाट पाहत असतो. त्या माणसाच्या भेटीनंतर त्याचा प्रवास संपतो. ‘कोमा’मध्ये असूनसुद्धा त्या कुण्या व्यक्तीचं आगमन पेशंटच्या अंतर्मनापर्यत पोहोचतं आणि इतर माणसं म्हणतात,
"‘तुझ्याचसाठी त्याने प्राण धरुन ठेवले होते.’"
................................................................................................
" ... हाच अनुभव दुर्गाबाई भागवतांचं कुठलंही लेखन वाचताना होतं. कुठला तरी एक विचार मला, मी जिथे आहे त्या स्थानापासून लांब नेतो. तो विचार नेमक्या कुठल्या ठिकाणी नेतो हेही मला सांगता येणार नाही. वर्तमानाशी असलेलं माझं नातं, असा एखादा विचार का तोडतो हे कळत नाही. एखाद्या विधानात संपूर्ण आयुष्याचा विचार करावा असं वाटण्याइतकी ताकद असते. . आयुष्याचा अर्थ सापडतो असं नव्हे, मन सैरभैर झाल्याचंच जाणवतं. कदाचित असं असेल की त्या विधानात वाणी असली, उच्चार असला तरीही मौनात नेण्याची ताकद असते. मौन असीम असतं. आपण अणूएवढे लहान होतो. म्हणूनच स्वतःचाही पत्ता लागत नाही. आपण आपल्या भाववृत्तीच्या अगदी निकट जात असतो. गौतम बुद्धाने मरणाला ‘निर्वाण’ हा शब्द वापरला आहे. मागे काहीच उरत नाही असं म्हणण्यापेक्षा बुद्ध शून्य उरतं असं म्हणतात. अशाच कोणत्या तरी ठिकाणी मी जात असतो."
................................................................................................
Example of garbage writing, or rather, garbage thinking -
"चंद्रावर माणूस जाण्याअगोदर भाऊसाहेबांनी हा विचार मांडला. चंद्रावर जाऊन आलेल्या माणसांनीही चंद्रावरसुद्धा दगड, मातीव्यतिरिक्त दुसरं काही नाही हे सिद्ध केलं. म्हणूनच ‘तुझ्या दुनियेत सौदर्य निर्माण करणारे आम्ही आहोत’ हा भाऊसाहेबांचा विचार पटल्याशिवाय राहत नाही."
................................................................................................
But then, Kale proceeds to mix up superficial reality with eternal facts he's unable to see.
"वैचारिक दारिद्र्याने किडलेल्या भारत देशात मानवनिर्मित सौंदर्याची दालनं अभावानेच आढळतील. ऑस्ट्रेलिया, अमेरिकासारख्या परदेशांत जाऊन आल्यानंतर मानवनिर्मित सौदर्य कशाला म्हणतात ते खऱ्या अर्थाने पटतं. युनिव्हर्सल स्टुडिओ असो किंवा डिस्नेलॅण्डसारखी पर्यटनस्थळं असो, दिवसाकाठी किमान पन्नास हजार पर्यटक येऊन जातात, पण कुठेही कागदाचे कपटे किंवा सिगारेटची थोटकं दिसत नाहीत. तंबाखूने थोबाड फुगवून रस्त्यावर थुंकणारा एकही माणूस मी पाहिला नाही. मोटारीचे कर्कश्श हॉर्न नाहीत,रस्त्यावर भिकारी नाहीत, मोकाट सुटलेली गुरं नाहीत. सौंदर्याचं जतन, शिस्त आणि धाक ह्याशिवाय होत नाही. सौंदर्याची जोपासना करण्याचा मंत्र ज्या राष्ट्राला गवसला आहे, त्या राष्ट्रालाच लोकशाहीचा धर्म समजला आहे. सौंदर्य जतन करण्यासाठी खरोखरच प्राण ओतावे लागतात. ही तयारी केल्यानंतरच असं म्हणता येतं, ... "
There's no doubt that the situation and habits of the residents of the respective countries is as Kale describes.
But has Kale not seen, say, Konark? Or even better, beauty closer home, in Maharashtra?
There's no fourth that one would prefer a homeland as clean as Germany looks. But if one can't have everything, would one prefer Auschwitz over Ajintha, even if only in past? How about a Rabbit Proof Fence?
................................................................................................
" ... स्वतःच्या आलेल्या अनुभवावरुन ते मैफिलीला सांगतात,
"‘‘माझ्या हातून जी चूक झाली ती तुम्ही करु नका. माणूस गेला म्हणजे गेला. त्याच्यामागे फार काळ कोणी अश्रू ढाळत बसत नाही.’’"
This, he - Kale - extolls?
................................................................................................
" ... वेगवेगळ्या शोधामुळे माणसाची आयुर्मर्यादा वाढलेली आहे. हे वाढलेलं आयुष्य (वाढवलेलं) त्या माणसाला सुखावह आहे की कष्टमय आहे, हे ज्याचं त्याला माहीत! वयाच्या पंचाहत्तरीनंतर जर कुणाच्या निधनाची वार्ता कानावर आली तर,‘ठीक आहे’ वयच झालं होतं’ एवढ्या साध्या वाक्यात संभावना होते.‘अरेरे!’--ह्या शब्दाची देणगीही मिळत नाही."
................................................................................................
Kale quotes verses by Patankar that make no sense, except in a small context.
"जन्मातही नव्हते कधी मी, तोंड माझे लपविले
"मेल्यावरी संपूर्ण त्यांनी, वस्त्रात मजला झाकले
"आला असा संताप मजला, काहीच पण करता न ये
"होती आम्हा जाणीव की, मी मेलो, आता बोलू तये"
"कफन माझे दूर करुनी, पाहिले मी बाजूला
"एकही आसू कुणाच्या, डोळ्यात ना मी पाहिला
"बघुनी हे, माझेच आसू धावले गालावरी
"जन्मभर हासूनही मी, रडलो असा मेल्यावरी"
This is unrealistic in the context of India in general and Marathi language in particular, because Hindus do not cover the face of dead.
................................................................................................
Kale declares his prejudices with a missionary flare, not merely imposing them but imposing an assumption that everyone else agrees, which is as far from truth as can be.
" ... मेल्यानंतर काहीच कळत नाही हे त्रिकालबाधित सत्य असलं तरीही ... "
Who gave that guarantee?
................................................................................................
" ... ‘आत्मा अविनाशी असतो’ हे अध्यात्मिक वचन समज आलेल्या कुठल्या माणसाला माहीत नाही? पण शरीराने जगणाऱ्या माणसाला आवडती व्यक्ती सगुण साकार रुपातच हवी असते."
So long as the alternative is beyond experience, and death seems complete loss, certainly!
................................................................................................
"मोठमोठ्या साहित्य-संमेलनापासून थेट शाळा-कॉलेजच्या गॅदरिंगपर्यंत ‘अध्यक्ष म्हणून कुणाला बोलवायचं?’--ह्याचा विचार चालतो. शाळा आणि कॉलेज ह्या दोन ठिकाणी प्रमुख पाहुण्याबद्दल कोणतं राजकारण आणि मतभेद होत नाहीत? ह्याउलट सगळा समाज त्यांना वर्षानुवर्ष मानत आलाय, लेखक, कवी, नाटककार ह्यांच्या कलाकृतीवर आणि विचारांवर जीव टाकून प्रेम करीत आलाय, ते ते साहित्यिक साहित्य संमेलनाच्या संदर्भात कसे वागतात हे वर्षानुवर्ष समाज पाहत आलेला आहे. राजकारणाप्रमाणे प्रचार, अपप्रचार इथपासून मेजवान्या देऊन खटाटोप करुन मतं मिळवणं हेही या प्रांतामध्ये उतरलं आहे. कोणा एका साहित्यिकाने तर विमानाने प्रवास करुन अध्यक्ष होण्यासाठी मतं गोळा केली होती. अध्यक्ष म्हणून एखाद्याची निवड झाल्यानंतर त्याच्याबद्दल अनुकूल, प्रतिकूल लेखही छापून येतात. संमेलन संपल्यावर ‘अध्यक्षीय भाषणातून नेमकं काय मिळालं?’-- असे फालतू लेखही प्रसिद्ध होतात."
................................................................................................
Next comes a mix of true - and 'not so much' -
" ... ज्याला खऱ्या अर्थाने चिरकाल म्हणता येईल असा भगवद्गीतेसारखा एखादाच ग्रंथ असतो. त्यानंतर त्याच ग्रंथावर केलेली टीका म्हणजे ज्ञानेश्वरी. कधीकधी वाटतं की एका जन्मात ग्रंथनिर्मिती केली आणि पुर्नजन्मावर त्याच ग्रंथावर टीका केली. निर्मिती जेवढी भव्य तेवढीच त्या निर्मितीवरची टीका विराट. आज सातशे वर्षानंतरसुद्धा दोन्ही ग्रंथाच्या बाबतीत प्रत्येक विचारवंताला आपलं मत मांडावसं वाटतं आणि तरीसुद्धा आणखी कित्येकजणांची मतं मांडण्याकरिता त्यात जागा शिल्लक आहे. उरलेले सगळे साहित्यिक कमी-जास्त प्रमाणात समकालिनांसाठीच लिहितात. ... "
True, in that the names he mentions, and what he says about them, is true. Indubitably the two names he mentions are immortal, eternal.
But there's at least one other, and far more recent in chronological terms, that Kale seems unfamiliar with, both title of work and author. Hence the 'not so much', regarding his assertion that only those two are eternal.
Elsewhere, in another work, he mentions Ramakrishna and Vivekananda, but seems unaware of someone greater and a little more recent.
................................................................................................An example of when authors ego is shamefully exposed in view.
"कुणाचंही नाव घ्यायचं नाही असं ठरवूनसुद्धा मला पु. भा. भाव्यांचं नाव घ्यावसं वाटलं. कुठेतरी मांडलेला एक विचार द्विरुक्ती ठरली तरी मला पुन्हा तेच म्हणावसं वाटतं. ज्याच्या स्मृती अद्यापि माझ्या मनात रेंगाळत आहेत अशा सी. रामचंद्र, वसंत देसाई, मदनमोहन, केशवराव दाते, नानासाहेब फाटक, डॉ. काशीनाथ घाणेकर, शंकर घाणेकर ह्यांच्या नावामागे मला ‘कै’ शब्द वापरावासा वाटत नाही. ही कैलासवासी होत नाहीत, ही स्वमनवासी होतात. माझ्या स्वतःच्या शब्दकोशात ‘स्व’ म्हणजे स्वर्गीय नसून ‘स्वमन’वासी हाच अर्थ आहे."
Does he have any concept, even, of what Kailas is?
Obviously not, but parading his assaults against majority of the country and what he labels as their beliefs, nothing more, all just to flatter himself that he can think better - how puerile is that!
Least he could have done is to read about the subject, say a travelogue or two, by those who didn't go for faith.
Not everyone has an experience or recognises it, of course. But some, professing distance from such faith, nevertheless do, and are honest enough to state so, without making much out of it.
................................................................................................
"पु.भा.भावे कट्टर हिंदुत्ववादी होते हे महाराष्ट्रात सगळ्यांना माहीत होतं. त्यांनी शेवटपर्यंत टोपी फिरवली नाही. ह्याच कारणासाठी त्यांचं संमेलन उधळलं गेलं."
Shame belongs to such perpetrators, not to Bhave.
................................................................................................
"भास्करा, येते दया मजला तुझी आधीमधी
"आहेस का तू पाहिली, रात्र प्रणयाची कधी
"सूर्य सणसणीत उत्तर देतो,
"आम्हासही ह्या शायरीची, कीव येऊ लागते
"ह्याच्या म्हणे प्रणयास ह्याला, रात्र यावी लागते"
Well said!
Arctic nights have hibernation, not the activity Kale and Patankar talk so much about.
................................................................................................
"विनोद आणि रसिकता ह्याची मैफिलीला अ‍ॅलर्जी नाही हे भाऊसाहेबांना कळतं आणि ते ब्रह्मकमळासारखे फुलत जातात. ... "
Safe bet, Kale has no clue what Brahmakamal even looks like, much less anything closer.
" ... क्वचित त्यातूनही गंभीर चेहरे दिसले तर भाऊसाहेब त्यांना प्रारंभीच सांगितल्याप्रमाणे ‘वाचा सुखे ज्ञानेश्वरी’ असं सांगतात. काही चेहऱ्यावर असा भाव उमटतो की खुद्द भाऊसाहेबांचं आताचं वय हेच शायरीऐवजी ज्ञानेश्वरी वाचायचं नाही का?"
Did Kale never realise that reading is related to comprehension and ability thereof, which might grow with age (he does seem to have clue of that, from his statements elsewhere), and hence the traditional expectations regarding reading of a higher level text at later age, rather than repeated indulgence in hormonal activities of decades past?
However great Champagne be, after all, a wine taster in Champagne would be expected to not be unfamiliar there either after a lifetime of such a career!
................................................................................................
" ... ग.दि.मां. सारख्या थोर प्रतिभावंताच्या वाट्यालासुद्धा ‘गीतकार’ हे बिरुद लावलं जात होतं. इथे उघड उघड कवीपेक्षा गीतकार कमी दर्जाचा असतो हेच पाखंडी समीक्षकांना सुचवायचं होतं. ... "
But writing poetry to music is a different art, not quite as free, and one may say, as different from poetry merely written, as art of classical Indian dance is from enacting a role in a film, however great the film and complex the role.
Greatness of G.D.Madgulkar is that he wrote, not only lesser level required, but profoundly spiritual poetry too, to music. Calling him गीतकार, 'song-creator', is only appropriate, in that it reminds everyone that the said category of गीतकार can manifest so great a piece of writing as done by G.D.Madgulkar.
And he's far from alone in that, whether in Marathi or in Hindi, including or chiefly in Hindi films, where there's much low level stuff but astonishingly great poetry, including spiritual, not in small quantity.
After all, even the song that had tears flow out of eyes of the then PM of India (in 1963? 1964?), is ever since then only recognised as song, even though it's creator is also recognised as poet, along with being mentioned as गीतकार when his songs are played and his name mentioned in the context. But there's no doubt that that song is high poetry.
................................................................................................
" ... सह्याद्री किंवा विंध्य पर्वत अनेकांनी पालथा घातला असेल, इतिहासावर नुसतंच प्रेम न करणारे बाबासाहेब पुरंदरे किंवी गो.नी. दांडेकर ह्यांसारख्या मंडळीचे पाय शिवाजीमहाराजाप्रमाणे ठिकठिकाणी स्पर्श करुन गेले असतील. बाबासाहेब तर इतिहासच जगतात. अशा लोकोत्तर माणसांशी केवळ बखरीच बोलत नाहीत, तर मातीचा कण न् कण बोलतो आणि भूमीच जेव्हा आपल्या भूमिपुत्रांशी बोलायला लागते तेव्हा ते बखरीत मावणारं नसतं. प्रतिभावान माणूस प्रत्यक्ष भ्रमण करीत नाही. पण त्यांचा कल्पनाविलास सह्याद्रीहून विराट होऊन अवकाशाला स्पर्श करतो."
................................................................................................
" ... आज आपण मानवनिर्मित कॉम्प्युटरचं कौतुक करतो, पण त्याला कमांड्स देणारा मेंदू हा निसर्गनिर्मितच आहे. निसर्गनिर्मित कॉम्प्युटर हा फक्त मानवांनाच लाभला आहे असं नाही. नुकत्याच सुरु झालेल्या ‘डिस्कव्हरी’ चॅनलवर मानवी मेंदूसुद्धा कल्पना करु शकणार नाही अशा आकाराचे, विविध रंगांचे असंख्य जलचर प्राणी, भूचर प्राणी पाहायला मिळतात. लहान मुलांच्या मनात येईल त्या आकाराचे निरर्थक रेषा मारायला सांगितल्या, तर तसा प्राणीही अस्तित्त्वात असतो हे ‘डिस्कव्हरी’ चॅनलने सांगितलं. ... "
................................................................................................
"‘संध्याछाया भिवविती हृदया’ या भा.रा. तांब्यांच्या कवितेतील ओळीप्रमाणे तुमचे आता मावळतीचे, म्हणजे ‘पश्चिमे’चे वारे वाहतात.
"तुमची घरातील गरज संपलेली असते. तुमच्या सल्ल्याची, उपदेशाची कुणीही पर्वा करत नाही. तरुण पिढीच्या तंत्राप्रमाणेच तुम्हाला राहावं लागतं. म्हणजेच घरात करीन ती ‘पूर्व’ असते. वयोमानाप्रमाणे नीट दिसत नाही. हातही कापायला लागतात. त्यामुळे सहीत थोडासा बदल होतो. ही असली कारणं पुढे करुन बँकेतली शिल्लक मुलं आपल्या नावावर करुन घेतात. (तुमचा त्रास वाचावा ह्या सद्हेतूने!) आणि नंतर जर तुम्हाला कधी पैसे लागले तर तुमची मागणी पंधरा-वीस रुपयांची असेल, तर हातावर पाचच रुपये दक्षिणा द्यावी त्याप्रमाणे ठेवले जातात. ती ‘दक्षिणा’ दिशा. जर तुम्ही म्हणाला,‘अरे, मी वीस रुपये मागितले होते. पाचच का दिलेस?’ कोठूनही उत्तर येत नाही. तुमच्या कोणत्याही प्रश्नांना उत्तर नसतंच, ती ‘उत्तर’ दिशा.
"आपण चिडून, चरफडून काही बोलायला जावं तर पोटातला अग्नी शांत करण्यासाठी दोन घास वेळेवर तरी मिळतील का?--या भावनेने त्या जठराग्नीकरता स्वस्थ बसावं लागतं, ती ‘आग्नेय’ दिशा. ‘नैऋत्य’ दिशा म्हणते, ‘बाबा रे, तुझे ऋतू आता संपले आहेत. निराळे ऋतू आले आहेत. त्यांना सामोरं जा.’
"‘वायव्य’ सल्ला देते, तुझं कर्तव्य तू केलंस. आता मनस्ताप करुन राहिलेलं आयुष्य वाया घालवू नकोस. त्याचा व्यय होऊ देऊ नकोस. ‘ईशान्ये’कडे जा. कारण ‘ईशा’शिवाय अन्य मार्ग नाही.
"‘ईशा’कडे म्हणजे आकाशाकडे बघायला जावं, तर ‘ऊर्ध्व’ लागलेला असतो. नजर वळते ती दहाव्या दिशेला--मातीकडे. आणि ती माती सांगते,
"‘तुझाच आहे शेवट वेड्या माझ्या पायाशी’ ’’"
This would have been better - if only Kale hadn't given in as usual to temptation of not thinking and taking the facile route, using similar sounding Marathi words instead of original words linked to their original meanings, and thus cheapening the discourse.
Having expounded before quoting Patankar, Kale then quotes Patankar's verses that he's interpreted; they, too, suffer from the same defect.
................................................................................................
"आयुष्य म्हणजे गणित नाही. म्हणूनच संख्याशास्त्राच्या आधारावर किंवा तर्कशास्त्राने उत्तरं मिळत नाहीत. ... "
It's worse than illiterate when someone supposedly educated makes statements such as that, not only saying 'life isn't mathematics' (who ever said it was?), but then hoes on to say that therefore one 'doesn't get answers based on statistics or logic'.
Yet he goes on arguing, so does Kale then agree that his discourse has been without logic? Not to mention he's no clue what mathematics is, since he seems to think it's comprised of two minor branches thereof.
................................................................................................
"‘तो मी नव्हेच’ हे शब्द उच्चारले रे उच्चारले म्हणजे सह्याद्रीएवढे भव्य असे आचार्य अत्रे डोळ्यासमोर उभे राहतात आणि आचार्य अत्र्यांपाठोपाठ प्रभाकर पणशीकरांची आठवण येते. एक हार्ट अ‍ॅटॅक येऊन गेल्यावर, कानडी भाषेचा अभ्यास करुन पणशीकरांनी ‘लखोबा निजलिंगप्पा लोखंडे’ कानडी समाजासमोर सादर करुन लोखंडे हे नाव सार्थ केलं.
"कुण्या एके काळी माधव काजी नावाच्या इसमाने नाव, आडनाव, वेष, व्यवसाय बदलून अनेक घरंदाज मुलींशी लग्नं केली. तो खटला महाराष्ट्रभर गाजला. त्या खटल्याचे सगळे कागदपत्र मिळवून आचार्य अत्र्यांनी मरगळ आलेल्या रंगभूमीला पुन्हा चालना दिली. अत्र्यांच्या बरोबरीने प्रभाकर पणशीकरांची भूमिका घरोघरी पोचली. प्रत्यक्षातला माधव काजी म्हणजे ‘तो मी नव्हेच’ मधला ‘लखोबा निजलिंगप्पा लोखंडे.’"
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
................................................................................................
दुनिया तुला विसरेल / DUNIYA TULA VISAREL (Marathi Edition)
V.P. KALE
................................................
................................................
September 14, 2022 - September 14, 2022.
Purchased September 14, 2022.
Publisher: MEHTA PUB
LISHING HOUSE
(1 January 1960)
Language: Marathi
ASIN:- B01N74MWHZ
................................................
................................................
................................................................................................
................................................................................................
https://www.goodreads.com/review/show/4985944451
................................................................................................
................................................................................................
